Không còn gò bó trong những mô hình nghề nghiệp truyền thống, thế hệ trẻ đang chủ động tái định hình con đường sự nghiệp của mình nhờ vào sự phát triển bùng nổ của công nghệ và trí tuệ nhân tạo (AI). “Nghề nghiệp ổn định” không còn là lý tưởng duy nhất – thay vào đó, người trẻ chọn những lối đi mới, linh hoạt, tự chủ và… đôi khi chưa từng tồn tại trong từ điển nghề nghiệp trước đây

AI và công nghệ: Những người “giải phóng” khuôn mẫu nghề nghiệp

Công nghệ, đặc biệt là AI, đang phá vỡ những giới hạn truyền thống về việc làm. Khi một chiếc laptop kết nối mạng có thể trở thành “văn phòng di động”, và ChatGPT có thể hỗ trợ viết bài, sáng tạo ý tưởng, thậm chí phân tích dữ liệu – thì khoảng cách giữa ý tưởng và hành động gần như được rút ngắn tối đa. Không cần phải có văn phòng, không cần một hệ thống phân cấp cứng nhắc, nhiều bạn trẻ đang chọn cho mình con đường làm việc tự do (freelance) hoặc khởi nghiệp cá nhân, với sự hậu thuẫn đắc lực của công nghệ.

Nhóm ngành Kinh doanh kỹ thuật số – Thương mại điện tử, nhóm ngành sáng tạo nội dung trên nền tảng số, nhóm ngành Digital Marketing,… đang là những nhóm ngành sử dụng công nghệ nổi bật nhất trên thị trường. Cơ hội việc làm từ những công việc này đang mở ra và tạo điều kiện cho giới trẻ.

Điều thú vị là AI không chỉ hỗ trợ công việc – nó còn tạo ra những ngành nghề hoàn toàn mới. Nghề “đào tạo AI” (AI trainer), kiểm duyệt dữ liệu huấn luyện, sáng tạo nội dung kết hợp AI… là minh chứng sống động. Trong bối cảnh ấy, giới trẻ không chỉ học để làm nghề – họ học để sáng tạo ra nghề.

Thế hệ Z: Linh hoạt, sáng tạo và không ngại thử nghiệm

Nếu thế hệ trước quan niệm một nghề nghiệp nên đi kèm sự ổn định và lâu dài, thì Gen Z lại xem nghề như một “dự án phát triển bản thân” – có thể thay đổi, xoay trục, thậm chí gộp nhiều công việc cùng lúc (multi-career path). Nhiều bạn sinh viên vừa học vừa làm content creator, designer, dạy tiếng Anh online và… bán hàng qua TikTok.

Tư duy này chịu ảnh hưởng lớn từ việc công nghệ số mở ra nhiều không gian thể hiện cá nhân hơn bao giờ hết. Việc tạo dựng thương hiệu cá nhân (personal branding), truyền thông hình ảnh trên mạng xã hội, hay xây dựng portfolio kỹ thuật số… đều là kỹ năng mà người trẻ bắt buộc phải nắm vững nếu muốn “chen chân” vào thị trường nghề nghiệp ngày càng cạnh tranh.

Cũng giống như người nghệ sĩ không ngừng sáng tác, những freelancer Gen Z tận hưởng niềm vui từ chính công việc. Họ cho rằng đam mê không có ngày lễ và mỗi dự án mới là một hành trình khám phá bản thân. “Làm việc trong những ngày lễ khiến mình cảm thấy nổi bật, vì đó là lúc mình đi nhanh hơn những người đang tạm dừng”, bạn Trần Duy Khánh (23 tuổi), freelancer thiết kế đồ họa chia sẻ.

Áp lực vô hình trong thời đại AI: Cơ hội hay cuộc đua?

Tuy nhiên, sự dịch chuyển này cũng kéo theo không ít áp lực. Khi AI có thể làm được rất nhiều việc của con người, câu hỏi “Liệu mình có bị thay thế?” trở thành nỗi trăn trở phổ biến. Ngoài ra, nhịp độ phát triển công nghệ buộc giới trẻ phải học hỏi không ngừng, cập nhật xu hướng liên tục nếu không muốn bị “tụt hậu”.

Một số bạn trẻ chia sẻ cảm giác bị “choáng ngợp” trước quá nhiều lựa chọn nghề nghiệp, và áp lực phải thành công sớm. Điều này đặt ra thách thức mới cho giáo dục và định hướng nghề nghiệp – không chỉ là dạy kỹ năng, mà còn phải giúp sinh viên hiểu rõ bản thân, có tư duy linh hoạt, và khả năng thích nghi với những thay đổi khó đoán định.

Người trẻ cần thay đổi.

Để thích ứng với cách mạng công nghiệp 4.0, những người trẻ tuổi cần phát triển 4 năng lực: tư duy phản biện, giao tiếp, hợp tác và sáng tạo. Nhà trường không nên đặt nặng giáo dục kỹ năng kỹ thuật mà nên chú trọng trang bị các năng lực chung. Khả năng quan trọng nhất trong tương lai là thích ứng với thay đổi, học hỏi những cái mới và duy trì được sự cân bằng tinh thần trong những tình huống xa lạ. Trong những thập kỷ tới con người không chỉ phải làm mới các sản phẩm và dịch vụ mà còn phải làm mới mình.

Tuổi trẻ là tuổi của thay đổi và học hỏi, trong khi những người trung tuổi mong muốn ổn định. Trong tương lai người ta sẽ chú trọng phát triển năng lực tự làm mới mình và khả năng thay đổi căn bản từ tính cách, nhân sinh quan, thế giới quan đến kỹ năng nghề nghiệp nếu không muốn bị tụt hậu. Đây là thách thức lớn nhất với người lao động trong thế kỷ 21.